Hoe verkeerde huisvesting tot ziekten leidt en waarom veel problemen zelf veroorzaakt zijn
De belangrijkste punten in het kort:
- Ongeveer 70% van alle paardenaandoeningen vindt zijn oorzaak in ongeschikte huisvestingsomstandigheden of ontstaat daardoor.
- Stereotypieën zoals weven, kribbenbijten/luchtzuigen en boxlopen, evenals “narcolepsie”, zijn duidelijke waarschuwingssignalen voor psychische stress en onvervulde basisbehoeften.
- Bewegingsgebrek leidt tot koliek, spieratrofie en circulatieproblemen – vaak met levensbedreigende gevolgen.
- Slechte stallucht en stoffige bodembedekking veroorzaken chronische luchtwegaandoeningen die de levensverwachting drastisch verlagen.
- Sociale isolatie en onnatuurlijke voeding zijn belangrijke aanjagers van gedragsstoornissen en maagzweren.
- Ongeschikte of te grote groepen, gedesocialiseerde paarden, te krappe uitlopen of liggedeelten behoren tot de hoofdoorzaken van gezondheidsproblemen bij open-stalhuisvesting.
- Vroegtijdige herkenning en consequente verbetering van de huisvesting kunnen de meeste problemen voorkomen of verhelpen.
Het onzichtbare verband: huisvesting en gezondheid
De meeste paardeneigenaren denken bij ziekten aan infecties, blessures of genetische aanleg zoals PSSM. Dat de wijze van huisvesting zélf een ziekteoorzaak kan zijn, wordt vaak over het hoofd gezien of verdrongen. Het verband tussen huisvestingscondities en gezondheidsproblemen is echter wetenschappelijk duidelijk aangetoond.
Waarom huisvesting ziek maakt
Paarden zijn miljoenen jaren aangepast aan een leven met veel beweging, in kuddeverband, en continue voeropname. Moderne huisvesting draait deze natuurlijke behoeften vaak om: stilstand in plaats van beweging, isolatie in plaats van samenzijn, maaltijden in plaats van constante ruwvoeropname.
Het lichaam reageert op zulke onnatuurlijke omstandigheden eerst met aanpassingspogingen: hormonen worden uitgescheiden, stofwisselingsprocessen veranderen, gedrag past zich aan. Wordt de stress echter chronisch en blijven basisbehoeften langdurig onvervuld, dan kantelt het systeem: aanpassing slaat om in ziekte.
Verraderlijk is dat veel huisvestingsgerelateerde problemen sluipend ontstaan. Er gaan maanden of jaren voorbij voordat gestrest gedrag zich ontwikkelt tot manifeste ziekte. Het oorspronkelijke verband met de huisvesting wordt dan vaak niet meer herkend of niet gelegd.
De kosten van verkeerde huisvesting
De economische kosten van huisvestingsgerelateerde aandoeningen zijn enorm. Paarden uit problematische systemen veroorzaken al snel dubbel zoveel dierenartskosten of meer als paarden die soortpassend gehuisvest zijn. Tel je daarbij op: beperkte inzetbaarheid, verkorte levensverwachting, kosten voor speciaal voer of uitrusting (bijv. eczeemdekens of orthopedisch beslag) en waardevermindering, dan wordt de omvang nog duidelijker.
Nog zwaarder wegen de emotionele kosten: het lijden van de dieren, de machteloosheid van eigenaren en de vaak jarenlange behandeltrajecten belasten iedereen. Veel problemen zouden met betere huisvesting volledig te voorkomen zijn.
Stereotypieën: wanneer de ziel om hulp schreeuwt
Stereotypieën zijn terugkerende, doelloze bewegingen of gedragingen die bij paarden onder slechte huisvestingsomstandigheden vaak voorkomen. Het zijn meer dan “slechte gewoonten” – het zijn duidelijke waarschuwingssignalen voor psychische stress en onvervulde basisbehoeften.
Weven
Weven is een zijwaartse gewichtsverplaatsing van het ene voorbeen naar het andere, vaak met pendelende hoofdbewegingen. Getroffen paarden staan meestal bij het traliewerk van de box of bij het hek en “schommelen” urenlang heen en weer. Deze gedragsstoornis ontstaat vrijwel uitsluitend bij paarden met extreem bewegingsgebrek. Weven is de wanhopige poging van het lichaam om aan de dringende bewegingsbehoefte te voldoen. Tegelijk dient het als ventiel voor opgestapelde stress en frustratie.
Weven leidt tot eenzijdige belasting van de gewrichten en kan artrose bevorderen. Veel wevers ontwikkelen bovendien hartproblemen, omdat de aanhoudende spanning het hart- en vaatstelsel overbelast. De levensverwachting kan daardoor merkbaar afnemen.
Kribbenbijten/luchtzuigen
Bij kribbenbijten zet het paard de snijtanden op een rand, spant de halsspieren aan en zuigt lucht. Dit gedrag kan dwangmatig worden en urenlang aanhouden. Kribbenbijten ontstaat meestal door een combinatie van stress, verveling en frustratie. Lange ruwvoerpauzes en energie-rijk krachtvoer verergeren het probleem.
De mechanische belasting van de tanden bij kribbenbijten leidt tot abnormale slijtage en tandproblemen. Sommige paarden bijten hun snijtanden zelfs vrijwel weg, wat de voeropname bemoeilijkt. Maagzweren en koliek komen bij kribbenbijters vaak als bijkomende aandoeningen voor.
Boxlopen
Boxlopende paarden bewegen zich rusteloos in steeds dezelfde banen door hun box of paddock. Deze eindeloze rondgang is een poging om aan de natuurlijke behoefte aan afwisseling van locatie te voldoen.
Boxlopers zijn vaak hoogintelligente, gevoelige paarden die bijzonder lijden onder ruimtelijke beperkingen. Het voortdurende lopen veroorzaakt eenzijdige belasting en kan gewrichts-, pees- en bandletsels veroorzaken. Tegelijk wordt de onrust door het gedrag zelf verder aangewakkerd.
Waarom stereotypieën “besmettelijk” lijken
Stereotypieën kunnen zich in stallingen verspreiden, hoewel ze niet echt besmettelijk zijn. Paarden leren door observatie en kopiëren het gedrag van hun buren. Begint één paard te weven, dan volgen vaak de boxburen. Dat laat zien hoe paarden onder vergelijkbare omstandigheden gelijksoortig reageren en hoe belangrijk sociaal leren is. Doorslaggevend: stereotypieën ontstaan alleen als ventielgedrag waar basisbehoeften niet worden vervuld. Bestaat er geen aanleiding voor dergelijk gedrag, dan neemt de rest van de groep het niet over – zelfs als dat ene paard blijft kribbenbijten of weven omdat het niet meer uit zijn gedragsspiraal komt.
Paarden staan zichzelf ziek
Bewegingsgebrek is één van de grootste ziekmakers in de moderne paardenhouderij. De gevolgen zijn veelvoudig en vaak levensbedreigend, maar ontwikkelen zich sluipend over maanden of jaren.
Het hart- en vaatstelsel lijdt als eerste
Paarden hebben een uiterst krachtig hart- en vaatstelsel, maar dat heeft wel regelmatige training nodig. Bewegingsgebrek leidt tot spierverslapping van de hartspier, een lagere pompcapaciteit en slechtere doorbloeding van alle organen.
Getroffen paarden raken snel vermoeid, ook bij geringe belasting. Hun hersteltijd na inspanning neemt dramatisch toe. In het uiterste geval kan zelfs aandraven al tot circulatieproblemen leiden.
De verminderde hartprestatie heeft gevolgen voor het hele lichaam: slechtere wondgenezing, verhoogde vatbaarheid voor infecties en een lagere belastbaarheid zijn eerder regel dan uitzondering. Veel paarden die uitsluitend op stal staan, zijn lichamelijk op tienjarige leeftijd al “oud” en moeten vaak uit de actieve inzet worden genomen.
Spijsvertering raakt uit het ritme
Het spijsverteringsstelsel is aangewezen op constante, matige beweging. De natuurlijke rompbewegingen tijdens het lopen masseren de buikorganen en bevorderen het transport van de darminhoud. Zonder deze “interne massage” vertraagt de spijsvertering, wat gezien de lengte van het darmstelsel snel problematisch kan worden.
Koliek komt bij paarden met weinig beweging gemiddeld drie keer zo vaak voor als bij paarden met voldoende beweging. Vooral verstoppingskoliek en gaskoliek ontstaan door een vertraagde darmactiviteit.
Ook de lever lijdt onder bewegingsgebrek. Haar ontgiftingsfunctie verslechtert en er kunnen vetstapelingen ontstaan. Daardoor worden paarden gevoeliger voor andere ziekten en neemt hun regeneratievermogen af.
Spieren slinken, gewrichten verstijven
“Rust roest” geldt in het bijzonder voor de spieren en gewrichten van paarden. Al na enkele weken zonder passende beweging begint spierafbraak. Vooral de houdings- en steunspieren, essentieel voor een gezonde lichaamshouding, worden getroffen.
Zwakke spieren leiden tot foutieve houdingen en overbelasting van andere structuren. Rugproblemen, peesblessures en gewrichtsartrose zijn veelvoorkomende gevolgen. Paradoxaal genoeg leidt bewegingsgebrek tot méér blessures, niet tot minder – iets om vooral bij de vaak op stal gehouden sportpaarden te bedenken, die niet zelden al op acht- tot tienjarige leeftijd uit de sport verdwijnen door onherstelbare kreupelheidsproblemen.
Gewrichten hebben beweging nodig voor de productie van gewrichtsvloeistof. Zonder deze “smering” verstijven ze en wordt het kraakbeen slechter gevoed. Artrose kan zelfs bij jonge paarden ontstaan wanneer ze te weinig bewegen!
Luchtwegaandoeningen in opmars
Luchtwegaandoeningen behoren tot de meest voorkomende huisvestingsgerelateerde problemen en kunnen de levenskwaliteit drastisch beperken. De meeste ontstaan door slechte stallucht en stoffige bodembedekking.
Equine astma als eindstadium
De chronisch obstructieve bronchitis (COB/COPD), in de volksmond vaak “hooi-stofallergie” genoemd, mondt op de lange termijn meestal uit in equine astma, het eindstadium van chronische prikkeling van de luchtwegen. Getroffen paarden hebben blijvend vernauwde bronchiën en lijden aan chronische hoest en benauwdheid.
Deze aandoening ontstaat vrijwel uitsluitend door slechte huisvestingscondities. Een combinatie van beschimmeld, stoffig hooi, met ammoniak belaste stallucht, gebrekkige ventilatie (als in de winter alle ramen dichtgaan zodat de drinkbakken niet bevriezen), samen met verkeerde voeding, ongeschikte medicatie en/of voortdurende stress, is meestal de oorzaak van de luchtwegproblematiek.
Paarden met chronische hoest of equine astma kunnen nog slechts licht worden gewerkt en hebben levenslang medische begeleiding nodig. Hun levensverwachting verkort met jaren en de levenskwaliteit is sterk beperkt, tenzij er dringend aan de oorzaken iets verandert. Vaak wordt pas over een andere huisvestingsvorm nagedacht – weg van de gesloten stal, meer frisse lucht en bewegingsvrijheid – wanneer de luchtwegen al blijvend beschadigd zijn.
Schimmelsporenallergie
Veel paarden ontwikkelen allergieën voor bestanddelen van hooi en stro, met name voor schimmelsporen. Deze allergieën ontstaan meestal door de combinatie van stoffig voer en slechte stallucht, in combinatie met gebrek aan beweging en een verstoorde spijsvertering – de gezondheid van longen en dikke darm hangt nauw samen.
Getroffen paarden vertonen chronische hoest en verminderde prestaties zodra droog of bevochtigd hooi wordt gevoerd. De symptomen verbeteren duidelijk wanneer je goed gestoomd hooi geeft. Onbehandeld kunnen deze allergieën vrij snel tot equine astma leiden. Vroege diagnose, consequente stofvermijding, samen met fundamentele aanpassingen in huisvesting en voeding, kunnen dit vaak voorkomen.
Ammoniak: het onzichtbare gif
Ammoniakbelasting in stallen ontstaat door de afbraak van ureum uit urine en eiwitten uit mest in de bodembedekking door gespecialiseerde micro-organismen. De vluchtige ammoniak, die zich vooral laag bij de grond ophoopt, irriteert de slijmvliezen van de luchtwegen en kan tot chronische ontstekingen leiden.
Problematisch is dat mensen ammoniak pas bij veel hogere concentraties waarnemen dan paarden. Wat voor ons nog “normaal” ruikt, kan voor het paard al schadelijk zijn. Het helpt vaak om in de niet-uitgemeste box eens een half uur op de vloer te gaan zitten – dus met je luchtwegen daar waar het paard bij het hooi eten of het doorzoeken van de bodembedekking een groot deel van zijn lucht inademt. Meestal merk je snel hoe je eigen luchtwegen en slijmvliezen reageren – je wilt meteen de box uit!
Chronische ammoniakbelasting verzwakt niet alleen de luchtwegslijmvliezen, maar ook het immuunsysteem, waardoor paarden vatbaarder worden voor luchtweginfecties, die vervolgens weer tot chronische hoest kunnen leiden. Ook de ogen kunnen getroffen worden, met chronische bindvliesontsteking en tranende ogen als gevolg.
Sociale isolatie is stress voor het paard
Paarden zijn kuddedieren, en sociale isolatie druist fundamenteel in tegen hun natuur. De gevolgen variëren van gedragsstoornissen tot lichamelijke aandoeningen.
Maagzweren door stress
Chronische stress door sociale isolatie is een belangrijke oorzaak van maagzweren bij paarden. Het gebrek aan sociaal contact leidt tot een afnemende bescherming van de maagwand tegen maagzuur. Het zuur tast de onbeschermde slijmhuid aan en veroorzaakt pijnlijke ontstekingen en zweren.
Getroffen paarden tonen vaak aspecifieke symptomen: verminderde eetlust, gewichtsverlies, gedragsveranderingen of koliekneiging. Zonder behandeling kunnen de zweren leiden tot levensbedreigende maagperforaties.
Verminderde afweer door chronische stress
Langdurige stress verhoogt het cortisolniveau, wat de afweer onderdrukt. Chronische stress door sociale isolatie verzwakt zo het immuunsysteem aanzienlijk. Getroffen paarden worden vaker ziek, wonden genezen slechter en ze zijn gevoeliger voor parasieten. Veel ogenschijnlijk “kwetsbare” paarden zijn in werkelijkheid vooral gestrest door slechte huisvesting. Een verbetering van de sociale situatie kan dan wonderen doen.
Voedingsgerelateerde aandoeningen
Onjuiste voeding is een andere belangrijke factor bij huisvestingsgerelateerde ziekten. Voerpauzes, voeren via ruwvoerautomaten of automatisch sluitende ruiven, niet-soortpassend voer of te weinig voerplekken kunnen ernstige gevolgen hebben.
Slokdarmverstopping of koliek door schrokken
Paarden die na lange voerpauzes gehaast eten, kunnen een slokdarmverstopping ontwikkelen of – vertraagd – koliek. Bij slokdarmverstopping blijft de slecht gekauwde voedselprop in de slokdarm steken en kan niet verder. Deze noodgevallen ontstaan vaak door verkeerde voerroutines: te grote porties na te lange pauzes leiden tot gulzig schrokken. Vooral krachtvoer, appels, wortels of droog brood zijn problematisch wanneer ze na een afgedwongen voerpauze worden gegeven, zoals bij maaltijdvoeding. Slokdarmverstopping is levensbedreigend en vereist onmiddellijk een dierenarts. Voorkomen doe je met vaak, kleine porties en voldoende ruwvoer.
De toenemende automatisering in de paardenstal heeft ook een keerzijde: ruwvoerautomaten of automatisch sluitende ruiven. Ze worden vaak ingezet om de totale voeropname te verminderen door paarden te dwingen tot voerpauzes. Studies laten echter zien dat zulke systemen leiden tot duidelijk meer stress, toegenomen agressie en schrokken zodra het paard weer bij het hooi mag. Daardoor wordt in 24 uur juist meer voer opgenomen dan bij continue verstrekking, en het slecht gekauwde hooi wordt in de darm slecht verteerd, wat koliek kan veroorzaken.
Is het maag-darmkanaal eenmaal verstoord door aanhoudend verkeerd voermanagement, dan is de therapie vaak langdurig en kostbaar. Reageer daarom tijdig wanneer het stalmanagement niet paardvriendelijk is.
De kunst van het goed kijken
Veel huisvestingsgerelateerde problemen zijn vroeg te herkennen en te behandelen, vóórdat er manifeste ziekten ontstaan. Cruciaal is je aandacht voor subtiele veranderingen in gedrag en uiterlijk.
Paarden laten stress en onwelzijn vaak al via gedragsveranderingen zien, lang voordat lichamelijke symptomen optreden. Verminderde eetlust, apathie of agressie kunnen eerste aanwijzingen zijn. Komen er bijvoorbeeld ruziestussen paarden zodra de ruiven worden bijgevuld, dan krijgt de groep te weinig hooi (ontstaan er voerpauzes) en is er dus stress.
Ook veranderingen in de sociale interactie zijn belangrijk: trekt een normaal sociaal paard zich terug, wordt een rustigpaard plots onrustig (of een temperamentvol paard opvallend “tam”), zoek dan naar de oorzaken.
Wees extra alert op het ontstaan van stereotypieën. Die ontstaan niet van de ene op de andere dag, maar ontwikkelen zich geleidelijk. Vroege interventie en aanpassing van de huisvesting kan vaak helpen om de uiting van dit gedrag te voorkomen.
Lichamelijke signalen juist interpreteren
Ook lichamelijke veranderingen kunnen vroege waarschuwingstekenen zijn. Veel gapen, ander eetgedrag, singeldwang en meer kunnen op maagproblemen wijzen. Meer liggen kan duiden op gewrichtsproblemen of beginnende hoefbevangenheid. Ronde wondjes aan de voorkant van de kootgewrichten of het carpus (voorknie) wijzen op “narcolepsie”, dus slaapgebrek. Veranderingen in lichaamshouding, zoals het onderstaan (de ledematen onder het lichaam plaatsen), duiden vaak op pijn/ongemak.
Documentatie en verloopcontrole
Een huisvestingsdagboek helpt verbanden te zien tussen condities en gezondheidsproblemen. Noteer weersveranderingen, voerovergangen of wijzigingen in de groep. Regelmatige foto’s of het gebruik van de gratis Sanoanimal-app maakt sluipende veranderingen in lichaamsconditie of houding zichtbaar. Wat je dagelijks ziet, valt vaak niet op – foto’s maken verschillen zichtbaar.
Voorkomen is beter dan genezen
De beste behandeling van huisvestingsgerelateerde aandoeningen is preventie. Preventieve maatregelen zijn vaak eenvoudiger en goedkoper dan latere therapie.
Voldoende beweging, passend sociaal contact en soortpassende voeding zijn de grondpijlers van gezonde huisvesting. Als aan deze behoeften wordt voldaan, ontstaan de meeste problemen niet. Minimaal 6–8 (liefst 12) uur vrije beweging per dag moet mogelijk zijn. Contact met soortgenoten is onmisbaar, desnoods alleen zichtcontact. Stem de voeding af op natuurlijke ritmes: doorlopende toegang tot goed hooi, in de zomer waar mogelijk weidegang, en bijvoeren slechts in kleine hoeveelheden en afhankelijk van individuele behoeften.
Goede stallucht zonder ammoniak en stof is essentieel voor gezonde luchtwegen. Voldoende ventilatie zonder tocht, stofarme bodembedekking en kwalitatief goed hooi zijn basisvoorwaarden en niet onderhandelbaar. De stalinrichting moet verwondingen voorkomen en comfort bieden. Scherpe randen, gladde vloeren of te krappe ruimteszijn risicofactoren die je moet elimineren.
Regelmatige controles
Dagelijkse observatie en regelmatige gezondheidschecks helpen om problemen vroeg te herkennen. Gewicht, conditieen gedrag noteer je in een dagboek, zeker als je voelt dat de huisvesting niet optimaal is. Laat ook professionalsregelmatig meekijken: paardentandarts, hoefverzorger en eventueel voedingsadviseur of manueeltherapeut. Veel problemen worden pas door getrainde ogen opgemerkt.
Genezing door verbetering van de huisvesting
Veel huisvestingsgerelateerde aandoeningen kunnen door consequent verbeteren van de omstandigheden genezen of in elk geval sterk verbeteren.
Tegen de heersende mening in verminderen stereotype gedragingen vaak duidelijk wanneer je de uitlokkende factorenwegneemt. Voldoende beweging, bezigheid en sociaal contact kunnen dwangmatig gedrag verminderen of doen verdwijnen. Wees geduldig: stereotypieën die jaren hebben geduurd, verdwijnen niet overnight. Vaak duurt het maanden voordat een paard in zijn nieuwe huisvesting echt tot rust komt en verbetering laat zien.
Chronische luchtwegaandoeningen kunnen in de meeste gevallen duidelijk verbeteren en bij sommige paarden zelfs volledig verdwijnen, mits je vroeg genoeg ingrijpt. Een open stal of op z’n minst een paddockbox, waar het paard in frisse lucht zijn ruwvoer kan eten, kan al wonderen doen. Gestoomd hooi en een gerichte luchtwegtherapie zijn vaak de extra bouwstenen die het herstel versnellen. Zelfs veel paarden met equine astma knappen bij optimale condities merkbaar op en kunnen beperkt weer worden gereden. Doorslaggevend is het consequent vermijden van alle prikkelstoffen en een voorzichtig trainingsopbouw.
Maagzweren helen vaak verrassend snel als je de stressoorzaken wegneemt. Sociaal contact, constante toegang tot goed hooi en stressreductie door geoptimaliseerde huisvesting zorgen binnen enkele weken vaak voor duidelijke verbetering. Medicatie moet altijd gepaard gaan met huisvestingsverbeteringen. Zonder oorzaakaanpak keren problemen snel terug.
Huisvesting als medicijn
De erkenning dat huisvesting ziek kan maken is pijnlijk, maar belangrijk. Nog belangrijker: het inzicht dat betere huisvesting kan genezen. Veel schijnbaar ongeneeslijke problemen lossen op wanneer we de basisbehoeften van paarden respecteren.
De eerste stap is een eerlijke inventarisatie: worden de basisbehoeften van je paard vervuld? Zijn er waarschuwingstekenen die je over het hoofd zag? Welke verbeteringen zijn mogelijk en nodig?
De tweede stap is moed om te veranderen. Soms betekent dat lief geworde gewoonten loslaten of financieel investeren. Maar de gezondheid van je paard is die inspanning waard.
Soortpassende huisvesting is het beste medicijn – én de beste preventie. Wie zijn paard een leven biedt dat past bij zijn natuur, wordt beloond met een gezonde, evenwichtige partner. Het alternatief is een leven vol dierenartsbezoeken, medicatie en lijdende dieren. De keuze ligt bij ons. Elke dag opnieuw.
🇬🇧 We are an experienced team of therapists specializing in feed consultation and integrated therapies for horses. With extensive experience in treating metabolic issues, we focus on natural, species-appropriate feeding and proven naturopathic remedies to enhance your horse's health. Benefit from our expertise to ensure the well-being of your horse.
- Podcast Aflevering #6: Scheren, deken of pluizige vacht? – Zo houd je je paard comfortabel in de winter - 9. oktober 2025
- De juiste beloning maakt het verschil – snoepjes voor de clickertraining - 29. september 2025
- Clickertraining en circuskunstjes – meer dan alleen show - 29. september 2025
