Lesedauer 9 Minuten  

Oorzaken begrijpen, symptomen herkennen en risicofactoren verminderen

Typisch renpaard?

Lange tijd werden maagzweren beschouwd als een “renpaardenkwaal”. Het was bekend dat 80 – 100% van de onderzochte renpaarden aan maagzweren leed. Men vermoedde een genetisch defect als verklaring voor dit hoge percentage. Tegenwoordig weten we beter.

Enkele jaren geleden werden er onderzoeken uitgevoerd bij klinisch gezonde sportpaarden. Daaruit bleek dat ook ongeveer 80 – 90% van hen maagzweren had.

Inmiddels zijn soortgelijke onderzoeken ook bij recreatiepaarden gedaan: gemiddeld heeft één op de twee paarden – ook als ze geen zichtbare symptomen vertonen! – beschadigingen aan het maagslijmvlies. Deze onderzoeksresultaten hebben ertoe geleid dat wetenschappers zich intensiever zijn gaan bezighouden met de maag van het paard en de mogelijke oorzaken van gastritis (ontsteking van het maagslijmvlies) en ulcera (maagzweren).

Engels Volbloed in galop op de wei
© Adobe Stock / Condor 36

Hoe werkt de maag van een paard?

Paarden hebben een eenkamerige maag. Het voer komt via de slokdarm binnen, blijft daar meestal ongeveer 30 tot 120 minuten, en wordt vervolgens naar de dunne darm getransporteerd.

Voorste deel van de maag

De maag is opgedeeld in verschillende zones, waar het voer achtereenvolgens doorheen gaat. In het voorste deel bevindt zich een maagslijmvlies met een dunne slijmbeschermlaag en vrijwel zonder klieren. Hier leven melkzuurbacteriën die zetmeel uit de voedselbrij kunnen verteren. Daarbij produceren ze melkzuur, dat de voedselbrij tot een pH-waarde van ongeveer 5 – 6 kan verzuren. Daarnaast ontstaan bij dit proces in kleine hoeveelheden zogenaamde “vluchtige vetzuren”. Dit zijn met name propionzuur, azijnzuur en boterzuur. Verderop, in de fundus van de maag, bevinden zich speciale klieren in het maagslijmvlies. Deze scheiden vooral een spijsverteringsenzym genaamd pepsinogeen af. Dit wordt verder naar achteren in de maag, door contact met maagzuur, omgezet in pepsine. Pepsine begint in het achterste deel van de maag met de voorvertering van eiwitten.

Achterste deel van de maag

In het achterste deel van de maag wordt het echt zuur. Hier scheiden klieren in het maagslijmvlies zoutzuur af, waardoor de voedselbrij verder wordt aangezuurd tot een pH-waarde van ongeveer 3. Het maagslijmvlies in dit deel is door een dikke slijmbeschermlaag tegen het zuur beschermd. De pH-waarden in de maag worden gestabiliseerd door bufferstoffen die in het speeksel aanwezig zijn. Zo wordt de maag – ondanks de geproduceerde zuren – normaal gesproken niet te zuur. De pH-waarde van ongeveer 3 in het achterste deel van de maag is noodzakelijk om pepsine te activeren en vormt bovendien een “kiembarrière”, zodat er niet te veel ongewenste micro-organismen in de darm terechtkomen.

Paarden zijn continue-eters

In de natuurlijke situatie is de maag van een paard nooit leeg. Het paard is van nature ontworpen als een continue-eter van vezelrijk, schraal ruwvoer, zodat er voortdurend voedsel wordt opgenomen en in de maag terechtkomt. Wanneer paarden onbeperkt toegang hebben tot ruwvoer, blijkt dat de door het paard zelf gekozen eetpauzes zelden langer dan twee tot drie uur duren. Zelfs ’s nachts eten paarden het grootste deel van de tijd en slapen ze slechts in korte periodes. Door het constante kauwen produceren paarden continu speeksel, dat het maagzuur neutraliseert. Voedsel wordt voortdurend door de maag getransporteerd – van de hoge pH-waarde bij de ingang van de maag tot de lage pH-waarde bij de uitgang van de maag.

Wat bevordert maagzweren?

Lange eetpauzes

Het ziet er heel anders uit wanneer een paard in “maaltijden” wordt gevoerd, zoals tegenwoordig in veel stallen gebruikelijk is. Dit leidt – vooral ’s nachts, maar ook overdag op de paddock – tot lange periodes zonder ruwvoer. Eetpauzes van vier uur of langer zijn geen uitzondering. Na ongeveer deze tijd is het laatste voer uit de maag naar de dunne darm doorgeschoven, en is de maag van het paard grotendeels “leeg”. Het spijsverteringsstelsel van het paard is hier niet op ingesteld. De klieren blijven voortdurend zoutzuur produceren, waardoor het maagmilieu steeds zuurder wordt – met pH-waarden tot wel 1,3. Als een paard niet eet, wordt er bovendien geen speeksel geproduceerd om het maagzuur te neutraliseren. Ook komt er geen voedselbrij binnen die het zuur kan absorberen en binden. Het zuur kan daardoor vrij door de maag “slingeren” en bereikt zo ook het voorste gedeelte van de maag. Dit is door de natuur niet zo bedoeld en het slijmvlies in dit deel is onvoldoende beschermd tegen het agressieve zuur. Het maagzuur tast het slijmvlies aan en veroorzaakt ontstekingsreacties (gastritis) en op langere termijn maagzweren (ulcera).

Te weinig hooi

Ongeveer 80% van de maagzweren bevindt zich in het voorste deel van de maag. Deze zijn vrijwel altijd het gevolg van een verkeerd voedingsmanagement, namelijk te lange periodes zonder ruwvoer, vaak in combinatie met een algeheel te lage hoeveelheid ruwvoer. Hoe minder ruwvoer een paard eet, hoe minder speeksel er wordt geproduceerd. Paarden eten bovendien veel gehaaster als ze in porties worden gevoerd in plaats van constant ruwvoer tot hun beschikking te hebben. Ze kauwen dan in totaal te weinig. Dit is niet alleen slecht voor de maag, maar veroorzaakt op de lange termijn ook problemen in de dikke darm. Hooi kan niet worden vervangen door stro. De grassen in hooi bevatten extra stoffen die de maag helpen neutraliseren, terwijl deze in stro ontbreken. Hoewel het paard bij het eten van stro wel kauwt en de maag vult, loopt het een groot risico op verstoppingskoliek (“strokoliek”) als het ’s nachts zoveel stro eet als het normaal gesproken aan hooi zou opnemen om de maag te beschermen.

Stress

Naast verkeerde voeding speelt stress een grote rol: onderzoeken hebben aangetoond dat stress een belangrijke factor is bij het ontstaan, maar vooral ook bij het in stand houden van maagzweren.
Stressgerelateerde maagzweren worden vaak aangetroffen in het achterste deel van de maag, hoewel dat normaal goed beschermd is tegen zuren. De reden hiervoor is dat de doorbloeding van het maagslijmvlies bij stress aanzienlijk verslechtert. Kortdurende stress is meestal geen probleem, maar langdurige stress wel. Vaak is de huisvesting de oorzaak van chronische stress bij paarden (en dat is niet altijd direct zichtbaar).
Wanneer het maagslijmvlies gedurende langere tijd slecht doorbloed is, wordt er te weinig beschermende slijmlaag geproduceerd. De maagzuren kunnen dan de verzwakte beschermlaag binnendringen en het maagslijmvlies aantasten. Als er eenmaal een ontsteking ontstaat, wordt er op die plek nog minder slijm geproduceerd. Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarbij het probleem zichzelf steeds verergert. Maagzweren zijn bovendien erg pijnlijk. Pijn veroorzaakt opnieuw stress, waardoor het paard zonder therapeutische hulp vaak niet meer uit deze negatieve spiraal komt. Vooral als beide factoren samenkomen – te lange ruwvoerpauzes en chronische stress, mogelijk gecombineerd met een ruim aanbod van krachtvoer – zijn maagzweren bijna onvermijdelijk.
Krachtvoer zorgt in het voorste deel van de maag voor een intens fermentatieproces, waarbij veel vluchtige vetzuren vrijkomen. Deze agressieve zuren kunnen het al geïrriteerde maagslijmvlies verder beschadigen.

Paarden hebben contact met soortgenoten nodig en genieten daarvan. Soms ontstaan er echter conflicten die (langdurige) stress kunnen veroorzaken.

Hoe herken je dat een paard maagzweren heeft?
© OKAPI GmbH

Wat te doen bij maagzweren?

Bij een vermoeden van maagzweren moeten als eerste de huisvesting en de voeromstandigheden kritisch worden bekeken – ook als die in eerste instantie goed, professioneel en deskundig lijken.

Oorzaken achterhalen

Het is zinvol om even afstand te nemen en de omgeving waarin het paard gehouden wordt, objectief en nuchter te beoordelen. Soms vallen op deze manier dingen op die kunnen bijdragen aan het ontstaan van maagzweren, maar die je eerder over het hoofd hebt gezien of als normaal beschouwde.
Vind je het lastig om met een neutrale blik te kijken of zie je zelf geen verbeterpunten? Vraag dan iemand uit je omgeving om mee te kijken – liefst een onbevooroordeeld persoon, die niet per se verstand van paarden hoeft te hebben – en samen op basis van de volgende vragen de situatie te beoordelen:

• Heeft het paard voortdurend toegang tot voldoende hooi?
• Vertoont het paard een of meer van de eerder genoemde symptomen?
• Lijkt het paard tevreden, ontspannen en voelt het zich prettig in de groep?

Dagindeling controleren

Zijn er momenten op de dag waarop onrust, stress of hectiek heerst (zowel tussen de paarden onderling als door mensen, bijvoorbeeld stalgenoten, personeel of trainers)? Reageert het paard in bepaalde situaties opvallend nerveus, gestrest, onrustig, onverklaarbaar (!) prikkelbaar of gespannen?

Stressfactoren wegnemen

Er zijn veel verschillende situaties die chronische stress kunnen veroorzaken. Deze moeten worden aangepakt om het paard blijvend te helpen. Een objectieve beoordeling door een therapeut uit ons netwerk kan hierbij helpen: info@sanoanimal.nl.

Voeding aanpassen

Bij een vermoeden van maagzweren moet ruwvoer in de vorm van hooi permanent beschikbaar zijn – indien nodig in fijnmazige hooinetten, ook ’s nachts! Krachtvoer en elk soort zetmeel- of suikerrijk voer moet in eerste instantie volledig uit het rantsoen worden geschrapt. De overgang naar ander voer (vooral als het paard eerder veel krachtvoer en weinig hooi kreeg) moet geleidelijk over een periode van ongeveer vier weken plaatsvinden, om verdere gezondheidsproblemen te voorkomen.

Zijn de mogelijke oorzaken weggenomen, dan is het in de meeste gevallen sterk aan te raden het paard therapeutisch te ondersteunen. Bij maagzweren is OKAPI GasterCare forte geschikt, gecombineerd met de tijdelijke toediening van OKAPI Zoethoutextract. Ook OKAPI Darmkruiden kunnen aanvullend ondersteuning bieden. Welke therapie geschikt is voor een paard, hangt af van de ernst van de symptomen, bijkomende aandoeningen en hoe lang de maagzweren al aanwezig zijn. Ook hierbij kan een ervaren therapeut helpen: info@sanoanimal.nl.

Als je vermoedt dat je paard maagzweren of een maagslijmvliesontsteking heeft, neem dan gerust contact met ons op voor persoonlijk advies.

Team Sanoanimal
Laatste berichten van Team Sanoanimal (alles zien)