Leestijd 6 minuten  

Kruidenprofiel: Berk

Nederlandse benaming

Berk

Latijnse benaming

Betulaceae

Traditionele toepassingen

Traditioneel wordt een thee-aftreksel van berkenbladeren gebruikt ter ondersteuning van de nieren. Daarnaast zou berkenbladthee een “bloedzuiverende” werking hebben. Een aftreksel van berkenbast kan uitwendig worden toegepast bij huidaandoeningen. Berkensap (in het voorjaar afgetapt uit de stam of dikke takken) wordt bij mensen gebruikt ter versterking van het haar en voor een gezonde haargroei. Uitwendig toegepast zou het paarden met zomereczeem kunnen helpen en het wordt ingezet bij wondgenezing.

Wetenschappelijk bewezen effect(en)

Inhoudsstoffen: 3% flavonoïden in de gedroogde bladeren, daarnaast looistoffen, bitterstoffen, saponinen, vitamine C en etherische olie. Saponinen kunnen helpen bij blaasontstekingen en het urinezuurgehalte verlagen → reuma en jicht.
Werking: ontstekingsremmend, vochtafdrijvend, pijnstillend, stofwisselingsstimulerend, antioxiderend, antimicrobieel.

Contra-indicaties

Ophopingen en oedeem door nier- en hartinsufficiëntie

Wanneer wordt het verzameld?

Bladeren worden idealiter in mei verzameld – in deze periode bevatten ze het hoogste gehalte aan werkzame stoffen. Verzamelen kan echter in principe zolang er bladeren zijn, dus ook in de zomer.
Berkensap wordt in het voorjaar (maart/april) getapt door takken met een diameter van minstens 10 cm aan te boren. Het uitstromende berkensap wordt opgevangen en het boorgat wordt daarna afgesloten met een natuurkurk en bijenwas.

Welke delen van de plant worden gebruikt?

Bladeren, bast, sap

Hoe bereid je het?

De bladeren kunnen vers of gedroogd gevoerd worden, of als thee worden bereid.
Het sap kan vers worden gebruikt of in porties worden ingevroren en naar behoefte ontdooid.
Takken kunnen aan paarden worden aangeboden om op te knabbelen, bijvoorbeeld na het snoeien of stormschade.

Trivia

Komt voor in lichte loof- en naaldbossen, moerassen, steengroeven en boskapvlakten.
Een niet veeleisende, snelgroeiende plant die ook geschikt is voor paardenuitlopen, omdat de stammen meestal niet worden aangeknaagd en ze in de zomer na regen helpt om de uitlopen sneller te laten opdrogen.
Berkenbast is een uitstekend tondelmateriaal en vat zelfs in natte toestand snel vlam.
Berkenbast werd al 50.000 jaar geleden gebruikt voor het winnen van berkenteer, dat vele toepassingen had – van afdichtmiddel tot kauwgom.
De “berkensuiker” xylitol wordt als zoetstof gebruikt in de levensmiddelenindustrie.

Sanoanimal Kruidentip:

Al de Germanen waardeerden de berk als geneeskrachtige plant. Berkenbladeren behoren tot het eerste groen in de lente. Ze zijn bijzonder geliefd bij paarden en worden graag gegeten. De bast van dikkere takken en berkenstammen lijkt daarentegen minder smakelijk te zijn. Paarden geven dan weer de voorkeur aan het berkenhout zelf of aan dunne twijgjes. Dit kan te maken hebben met het suikerhoudende sap dat door het berkenhout stroomt en het hout een lichtzoete smaak geeft.
Dit sap kan in het voorjaar worden geoogst door de boom aan te boren en wordt in veel landen als een traditioneel verfrissingsdrankje gedronken.
Bovendien werd berkenbast vroeger al gebruikt bij wondverzorging.

Door de flavonoïden, looistoffen en saponinen in de berkenbladeren hebben ze een positief effect op de vochthuishouding en de nieren. Net als brandnetel, bramenblad, guldenroede, duizendblad of jeneverbes stimuleren berkenbladeren de urineproductie. Bovendien ondersteunen ze de uitscheiding van afvalstoffen via de nieren.
Daarom kunnen berkenbladeren, of kruidenmengsels waarin berkenbladeren verwerkt zijn, paarden ondersteunen tijdens de vachtwisseling of worden ingezet bij ontslakkingskuren of reumatische klachten.
Natuurlijk kunnen berkenbladeren ook buiten de vachtwisseling gevoerd worden.

Berkenbladeren
© Sanoanimal

Berken zijn veelzijdig inzetbaar: als knabbelmateriaal of als bodemversteviging op het terrein

De berk is ook zeer geschikt als bezigheid en knabbelplezier. Houd er echter rekening mee dat dit geen vervanging is voor hooi, maar slechts een aanvulling. Sommige rassen hebben door hun oorsprong een hogere behoefte aan lignine, waardoor takken en twijgen kunnen worden aangeboden om te voorzien in de “knabbelbehoefte”.
Berkenstammen kunnen ook als structuurelement op de uitloop gelegd worden, om looproutes te verlengen of om paarden aan te moedigen eroverheen te stappen. Dit is een goede training voor de rug en de coördinatie van de benen.
Omdat de stammen meestal niet worden aangeknaagd zolang de beschermende bast aanwezig is, blijven ze vaak lange tijd liggen.
Berkenhout vergaat echter relatief snel, omdat het tot de zachthoutsoorten behoort. Daarom moet je er rekening mee houden dat stammen regelmatig vervangen moeten worden – wat bovendien voor afwisseling zorgt, omdat paarden telkens nieuwe looproutes moeten bedenken. Voor de aanleg van langdurige bouwelementen zoals trappen of looproute-afbakeningen is berk minder geschikt; hiervoor kun je beter hardhout gebruiken.

Berk heeft tal van positieve effecten op de gezondheid van paarden

Hoewel de berk een traditioneel gebruikte plant is die ook in veel kruidenmengsels voor paarden wordt verwerkt, zijn er maar weinig wetenschappelijke onderzoeken over beschikbaar. Traditioneel wordt aangenomen dat de afweer van het paard door deze plant wordt gestimuleerd. Studies tonen aan dat berk werkzaam is tegen degeneratieve gewrichtsaandoeningen en een anti-kankerverwekkend effect heeft. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat berkenbladeren ook een positieve werking hebben op de ontslakking.

Vanwege de vele positieve effecten op het ontgiftingssysteem kan de berk samenvattend bij uiteenlopende aandoeningen worden ingezet. Ze helpt bij ontstekingsziekten, dankzij haar vochtafdrijvende werking bij urinewegproblemen, bij leveraandoeningen en bij huidproblemen zoals eczeem of jeuk, die vaak hun oorsprong hebben in een verstoorde ontgiftingscapaciteit. Ook op de darmen hebben berkenbladeren, dankzij hun bitterstoffen, een gunstige werking.

De berk helpt het paard vooral bij de ondersteuning van de nieren en bij de regulatie van de bloedsuiker- en insulinespiegel. Dankzij de ontstekingsremmende, vochtafdrijvende, pijnstillende en de stofwisseling stimulerende werking kunnen berkenbladeren bijzonder goed worden ingezet in de voeding van paarden – vooral tijdens de rui of in belastende periodes voor de ontgiftingsorganen, zoals na het toedienen van medicijnen.

Bronnen

  • Fleischhauer, Steffen Guido et al. (2011): Essbare Wildpflanzen – 200 Arten bestimmen und verwenden. AT Verlag. Baden und München.
  • Fritz, Dr. Christina; Maleh, Souel (2020): Zivilisationskrankheiten des Pferdes – ganzheitliche Behandlung chronischer Krankheiten. Thieme Verlag, Stuttgart. 2. aktualisierte Auflage.
  • Gupta, R. C., Chang, D., Nam, B., & Osterburg, J. (2019). Effects of feeding birch leaf powder on the fecal microbiota, fecal fermentation products, nutrient digestibility, and growth performance of horses. Journal of Equine Veterinary Science, 80, 37-44.
  • Khandouzi, N., et al. “Effects of Betula pendula on lipid metabolism and antioxidative status in high-fat diet-induced obese rats.” Journal of physiology and biochemistry 72.2 (2016): 327-336.
  • Peper, K.-H. (2015): Lexikon der Ostfriesischen Natur- und Volksheilkunde -Gesammeltes Wissen von 1560 bis heute. Isensee Verlag. Oldenburg.
  • Prahalathan, P., Kumar, S., Raja, B. (Juni 2012): Effect of morin, a flavonoid against DOCA-salt hypertensive rats: a dose dependent study. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3609328/ (zuletzt aufgerufen am 21.03.2023)
  • Prusak, K., Mahoney, J. (April 2014): An integrated mind-body approach to arthritis: a pilot study. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4003709/ (zuletzt aufgerufen am 21.03.2023)
  • Schulz, V., et al. “Rationale Phytotherapie.” Berlin: Springer-Verlag (1996): 105-106.
  • Wittek, Cornelia (2019): Heilpflanzen & Hausmittel für Pferde. Franckh-Kosmos Verlags-GmbH Co, Stuttgart.
  • Rastogi, S., Pandey, M. M., & Rawat, A. K. S. (2015). Medicinal plants of the genus Betula—Traditional uses and a phytochemical–pharmacological review. Journal of ethnopharmacology, 159, 62-83.
  • Vinod, M., Singh, M., Pradhan, M., Iyer, S. K., & Tripathi, D. K. (2012). Phytochemical constituents and pharmacological activities of Betula alba Linn. A review. Int J of Pharm Tech res, 4(2), 643-647.

Team Sanoanimal
Laatste berichten van Team Sanoanimal (alles zien)